گزارش سالانه «کافه بازار» از الگوهای رفتاری کاربران در سال ۱۴۰۳، آینه‌ای تمام‌نما از نیازها، محدودیت‌ها و هوشمندی جامعه ایران است. داده‌ها نشان می‌دهد که با وجود تقاضای پایدار برای سرگرمی و ابزارهای روزمره، یک جهش بی‌سابقه در جستجوی خدمات مالی نوین (فین‌تک) رخ داده که مستقیماً از شرایط اقتصادی کشور نشأت می‌گیرد. همزمان، ثبت حداقل ۳۰ میلیون جستجو برای «فیلترشکن» و رفتار کاربران پس از رفع فیلتر گوگل‌پلی، بار دیگر ناکارآمدی سیاست‌های محدودکننده اینترنت و بلوغ کاربران در یافتن مسیرهای جایگزین برای تأمین نیازهایشان را به اثبات می‌رساند.
مهر ملت نیوز – تحلیل رفتار بیش از ۵۰ میلیون کاربر فعال ماهانه در پلتفرم «بازار» صرفاً یک گزارش آماری نیست، بلکه روایتی دقیق از اولویت‌های یک ملت در فضای دیجیتال است. الگوهای جستجو، نصب و به‌روزرسانی برنامه‌ها در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که کاربران ایرانی، بازیگرانی فعال، هدفمند و تطبیق‌پذیر هستند که انتخاب‌هایشان بیش از آنکه تحت تأثیر سیاست‌های مقطعی مانند فیلترینگ [۱] باشد، ریشه در نیازهای واقعی و تجربه زیسته آن‌ها دارد. این گزارش به کالبدشکافی سه محور اصلی نیاز کاربران می‌پردازد: سرگرمی‌های بی‌پایان، ابزارهای ضروری زندگی دیجیتال، و نبض تپنده اقتصاد در جستجوهای مالی.
۱. ستون‌های ثابت نیاز کاربر: سرگرمی و ابزار همچنان در صدر رفتار کاربران در سال ۱۴۰۳ نشان داد که نیاز به سرگرمی و ابزارهای کاربردی، دو ستون اصلی اکوسیستم دیجیتال ایران باقی مانده‌اند.
- بازی، پادشاه بی‌رقیب جستجوها: واژه «بازی» و ترکیبات آن، با ۵٪ رشد نسبت به سال گذشته، پرجستجوترین کلیدواژه سال بود. مفاهیمی مانند بازی‌های رانندگی (۸۰ میلیون جستجو) و دخترانه (۳۷ میلیون جستجو) نشان‌دهنده عمق این تقاضای پایدار است. اگرچه این بازار عمدتاً در تسخیر بازی‌های وارداتی است، اما موفقیت عناوینی چون «کالچ» و «آمیرزا» ظرفیت بالای تولید داخلی را یادآوری می‌کند.
- ابزارها، زیربنای زندگی روزمره: دسته‌بندی ابزارها با ۱۷۸ میلیون و شبکه‌های اجتماعی با ۱۲۷ میلیون نصب، همچنان بیشترین سهم را در نصب برنامه‌ها داشتند. اپلیکیشن‌های اپراتوری و ابزارهای انتقال فایل مانند «شیریت» (با ۲۰ میلیون نصب جدید) نشان می‌دهد که نیازهای پایه‌ای کاربران همچنان یک اولویت اساسی است.
۲. نبض اقتصاد در جستجوها: جهش خیره‌کننده فین‌تک بزرگترین و معنادارترین تغییر در رفتار کاربران، رشد انفجاری تقاضا برای خدمات مالی بود. دسته «امور مالی» با جهشی چشمگیر از رتبه پنجم به رتبه سوم جستجوها صعود کرد و نصب آن با رشد ۱۲ درصدی به ۱۰۸ میلیون رسید.
- از وام اعتباری تا مدیریت ثروت: این رشد صرفاً یک عدد نیست، بلکه بازتابی مستقیم از شرایط خاص اقتصادی سال ۱۴۰۳ است. رونق پلتفرم‌های وام اعتباری (دیجی‌پی، تارا)، نئوبانک‌ها (ویپاد، بلوبانک) و حتی اپلیکیشن‌های خرید و فروش آنلاین طلا (با ۴ میلیون نصب)، نشان می‌دهد که شهروندان برای مدیریت چالش‌های مالی روزمره خود، به راه‌حل‌های دیجیتال روی آورده‌اند.
۳. کاربران در مواجهه با محدودیت: قصه فیلترینگ، تحریم و راهکارهای بومی شاید مهم‌ترین بخش این گزارش، تحلیلی باشد که از رفتار کاربران در مواجهه با محدودیت‌های دوگانه «فیلترینگ داخلی» و «تحریم‌های بین‌المللی» ارائه می‌دهد.
- ۳۰ میلیون جستجو برای دسترسی آزاد: کاربران در سال ۱۴۰۳ حداقل ۳۰ میلیون بار عبارات مرتبط با «فیلترشکن» را جستجو کرده‌اند. این عدد عظیم، که به دلیل عدم امکان انتشار این ابزارها در «بازار» بی‌نتیجه مانده، به وضوح یک نیاز حیاتی و برآورده‌نشده در زیرساخت دسترسی به اینترنت را فریاد می‌زند.
کاربران به مرور متوجه شده اند که جستجوی ابزارهای عبور از فیلترینگ در بازار نتیجه‌ای ندارد.
- ترجیح ناگزیر به بومی‌سازی: در حوزه هوش مصنوعی [۲]، پیشی گرفتن نصب اپلیکیشن ایرانی «ویرا» از «ChatGPT» یک نمونه کلاسیک از تأثیر محدودیت است. تحریم‌های شرکت OpenAI علیه کاربران ایرانی [۳]، فضا را برای رشد یک جایگزین بومی فراهم کرد و نشان داد که کاربران در صورت وجود موانع، به سرعت به راه‌حل‌های در دسترس روی می‌آورند. این الگو در مورد «روبیکا» نیز صادق است که در میان شبکه‌های اجتماعی بیشترین جستجو و نصب را داشته است.
- درس‌های رفع فیلتر گوگل‌پلی [۴]: ماجرای فیلتر و رفع فیلتر گوگل‌پلی، یک آزمون بزرگ برای سنجش اثربخشی سیاست‌های محدودکننده بود. با فیلتر شدن رقیب اصلی، «بازار» شاهد رشد غیرعادی کاربران بود. اما پس از رفع فیلتر در دی‌ماه ۱۴۰۳، کاربرانی که به اجبار به این پلتفرم آمده بودند، به تدریج به گوگل‌پلی بازگشتند. این پدیده اثبات کرد که محدودیت نمی‌تواند در بلندمدت انتخاب کاربر را مهندسی کند و سیاست فیلترینگ در دستیابی به اهداف خود شکست خورده است.
تصویری روشن از کاربر ایرانی
- کاربر اندرویدی و اقتصادی: با سهم ۹۱ درصدی اندروید از بازار موبایل ایران، کاربران عمدتاً به سمت گوشی‌های میان‌رده و اقتصادی برندهای سامسونگ (۵۹٪) و شیائومی (۲۵٪) گرایش دارند. این انتخاب با رفتار کاربردی و حساب‌شده آن‌ها همخوانی دارد.
براساس داده های ارائه شده، اندروید با اختلافی چشمگیر، سلطان بی منازع سیستم‌عامل‌های موبایل در جهان است و سهم ۷۲ درصدی آن در سه ماهه اول ۲۰۲۵، حکایت از سیطره‌ای دارد که حتی iOS نتوانسته آن را به چالش بکشد. با این حال در ایران، سهم اپل حدودا یک سوم سهم آن در جهان است و اندروید ٪۹1 بازار ایران را در اختیار گرفته است.
- کاربر فعال و آگاه: ثبت بیش از یک میلیارد به‌روزرسانی (رشد ۱۶ درصدی) نشان می‌دهد که کاربران ایرانی مصرف‌کنندگانی منفعل نیستند، بلکه به صورت فعال برنامه‌های مورد نیاز خود را مدیریت و حفظ می‌کنند.
گزارش رفتار کاربران «بازار» در سال ۱۴۰۳، بیش از هر چیز داستان مقاومت و تطبیق‌پذیری جامعه ایران در یک اکوسیستم دیجیتال پرچالش است. این داده‌ها نشان می‌دهد که نیازهای واقعی مردم، چه اقتصادی، چه سرگرمی و چه نیاز به دسترسی آزاد به اطلاعات، نیروی محرکه اصلی رفتار آن‌هاست.
در حالی که سیاست‌گذاران با ابزارهایی مانند فیلترینگ به دنبال هدایت کاربران هستند، آمارها به وضوح نشان می‌دهد که این کاربران هستند که در نهایت با انتخاب‌های روزمره خود، مسیر اکوسیستم دیجیتال کشور را تعیین می‌کنند و راه خود را برای عبور از موانع پیدا خواهند کرد. پیام اصلی این گزارش روشن است: برای ساختن یک اقتصاد دیجیتال پویا، باید به نیازهای واقعی کاربران گوش سپرد، نه اینکه آن‌ها را نادیده گرفت.