تحلیل‌گر مسائل افغانستان گفت: دادن ضرب‌الاجل برای خروج مهاجرین غیرقانونی از راهکارهایی است که در کوتاه‌مدت جواب می‌دهد و ممکن است در سطح کمی چه در داخل ایران و چه در پاکستان پاسخگو باشد. اما تا زمانی که منشأ اصلی مهاجرت برطرف نشود و شرایط حضور قانونی تصریح و روشن نشود ما با این پدیده مواجه خواهیم بود.
مهر ملت نیوز – مجتبی نوروزی تحلیل‌گر مسائل افغانستان و معاون پیشین رایزن فرهنگی ایران در افغانستان در گفت‌وگو با ایلنا، در مورد سفر هیئتی از طالبان به تهران و بحث درباره کریدور اقتصادی بندر چابهار در این دیدارها گفت: باید به چند نکته توجه داشته باشیم؛ یک نکته این است، مهمترین مزیتی که افغانستان را می‌تواند فارغ از اینکه چه کسانی در آنجا حاکم باشند از این بن‌بست اقتصادی نجات داده و آن را در مسیر توسعه قرار دهد، جایگاه ژئواکونومیک افغانستان است که می‌تواند محل گذر بسیاری از کریدورهای کالا و انرژی در منطقه به ویژه در یک سطح پایین بین آسیای مرکزی و جنوبی و بعدها به صورت کلان‌تر در سطح بین‌المللی باشد. لذا هرکسی که در افغانستان حاکم باشد، اگر سودای توسعه را در سر داشته باشد، حتما باید به موضوع کریدورها و دسترسی به آب‌های آزاد توجه ویژه داشته باشد.
وی افزود: طبیعتا دو مسیر برای افغانستان و برای رسیدن به آب‌های آزاد و ایجاد اتصال بین خود و آسیای مرکزی و آب‌های آزاد وجود دارد؛ یک مسیر، مسیر پاکستان بوده و دوم مسیر ایران است. تجربه تاریخی تعامل با پاکستان برای افغانستان چه در سطح دولتی و چه در سطح تجار و نهادهای بخش‌خصوصی تجربه چندان خوشایندی نبوده است، به دلیل آنکه همواره پاکستان تلاش کرده تا یک نوع بهره‌برداری سیاسی از این موضوع داشته باشد و از این ابزار استفاده کند و از مزیت بندر کراچی و بندر گوادر در تعامل‌شان با افغانستان و در رقابت کلان‌ترشان با هند استفاده کند. یعنی همواره مانع تجارت هند با افغانستان و آسیای مرکزی بودند. لذا ایران دارای چنین مزیتی است که می‌تواند بر این دو مشکل غلبه کند و برای مردم افغانستان و آسیای مرکزی و دولت‌هایشان امکان تنوع کریدور را بدهد.
نوروزی در مورد راهکارهای حل و فصل موضوع حق آبه بین ایران و افغانستان گفت: مسأله حقابه مسأله بسیار پیچیده‌ای در سطح فنی، دیپلماتیک و اجتماعی است که یک گره‌های جدی دارد و متأسفانه حاکمان افغانستان فارغ از اینکه چه کسانی در افغانستان حکومت می‌کند نسبت به مقوله آب و کنترل آب‌های فرامرزی دیدگاه بسیار محدودی داشتند و همواره تلاش شده از این موضوع به عنوان ابزار سیاسی استفاده شود.
وی افزود: این موارد جزو نکاتی است که در این حوزه باید به آن توجه شود و به هیچ عنوان فضاهای انسانی و زیست‌محیطی که اصلا مرزهای سیاسی نمی‌شناسد مورد توجه نبوده و به همین دلیل است که منجر به توسعه پایدار در افغانستان نشده و نخواهد شد و این همان ساختاری است که پیش گرفتند. لذا مسأله حقابه مسأله بسیار پیچیده‌ای است و جمهوری اسلامی باید از همه ابزارهای فشار خود بر حاکمان افغانستان استفاده کند تا بتواند آنها را در مسیر دادن این حق مشروع و قانونی به محدوده سیستان و بلوچستان قرار دهد و این بسیار حائز اهمیت است. از آن طرف باید جدا از استفاده از ابزارها و اهرم‌های فشار، در یک سطحی تلاش شود تا در آن سمت گفتمان‌سازی صورت بگیرد و حاکمان افغانستان توجیه شوند که این مسیری که پیش گرفتند در نهایت به ضرر خودشان و کشورشان و مردم افغانستان خواهد بود. این مسائل زیست‌محیطی که ایجاد می‌شود، حتما آسیب‌های جدی به منافع آنها در میان‌مدت و درازمدت خواهد زد. به نظر من تا این مسأله حل نشود سخت است که ما توقع داشته باشیم مسأله حقابه حل شود.
نوروزی در پاسخ به این سوال که راهکارهای میان‌مدت، بلندمدت و کوتاه‌مدت برای حل این موضوع به چه صورتی است، گفت: ما باید همه تعاملات‌مان با حاکمان افغانستان را به مسأله آب گره بزنیم و هر مسأله‌ای که برای حاکمان افغانستان قائل می‌شویم، باید موضوع آب به عنوان مطالبه جدی قرار گیرد که یکی از آنها کریدور شمال به جنوب و بندر چابهار است. یعنی امکان استفاده از بندر چابهار در قبال امکان پرداخت حقابه، هم حقابه مصرح در معاهده ۱۳۵۱ و هم حقابه‌های زیست‌محیطی تالاب هامون که از جنبه‌هایی اهمیت بیشتری دارد و کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، باید مورد توجه باشد. این مساله باید به همه تعاملاتی که با حاکمان افغانستان داریم به نوعی گره بخورد و در هرجایی این مطالبه به صورت جدی دنبال شود.
نوروزی در پاسخ به این سوال که اخیرا در رایزنی‌های سیاسی ایران با مقامات طالبان بحث انسداد فیزیکی مانند دیوارکشی مطرح شده است، به نظر شما دیوارکشی تا چه اندازه تاثیرگذار خواهد بود، گفت: ممکن است انسداد فیزیکی در کوتاه‌مدت بتواند یک بخشی از مشکل را حل کند و یک مقدار حجم جریان مهاجرت را کاهش دهد، اما حتما یک راه‌حل قطعی، دقیق و امکان‌پذیر نیست که شما بتوانید به صورت کامل از ورود مهاجرین ممانعت کنید. به هرحال طول این مرز چیزی در حدود ۹۵۰ کیلومتر است که بخش عمده‌اش در فضاهای جغرافیایی قرار دارد که نسبت به مراکز جمعیتی بسیار دور است و در بیابان‌ها قرار دارد، بنابراین انسداد فیزیکی کار بسیار دشوار و نشدنی است.
وی افزود: در عین‌حال اگر شما سرمنشأ مهاجرت را خشک نکنید، انسانی که مجبور باشد مسیر خودش را برای دور زدن این جریان پیدا خواهد کرد و فکر می‌کنم اگر بخواهیم این فضا را ایجاد کنیم، حتما باید مرزهای خودمان با پاکستان را هم به این انسداد اضافه کنیم، چون اگر فقط فضا را در مرزهای افغانستان ببندیم، این جریان جمعیتی و این شبکه‌های گسترده قاچاق انسان که منافع‌شان در قاچاق انسان است، حتما مسیری را از جغرافیای بلوچستان پاکستان به داخل ایران پیدا خواهند کرد. یعنی مشکلات این انسداد فیزیکی زیاد است و باید حتما با پیوست سایر مسائل اتفاق بیفتد و به نظر می‌رسد فقط یک هزینه جدی را تحمیل خواهد کرد و درعین‌حال کارایی که خیلی‌ها در ذهن‌شان است (چون تفسیر درستی از مرز ندارند) را به دنبال نخواهد داشت.
نوروزی در پاسخ به این سوال که آیا تلاش برای تغییر کاربری مرزهای امنیتی به مرزهای اقتصادی نتیجه مثبتی به همراه خواهد داشت، گفت: حتما این یک راهکار اساسی است و شما نمی‌توانید فارغ از اقتصاد به موضوع نگاه کنید و برای شما امکان‌پذیر نیست که بدون اینکه پیوند تجاری ایجاد کنید، بتوانید مسائل و مشکلات امنیتی‌تان را در مرزها برطرف کنید. اما نکته و ملاحظه دیگری وجود دارد و این است که اولا باید افغانستان در یک مسیر ثبات و توسعه قرار بگیرد تا شما بتوانید مفهومی به نام تجارت را شکل دهید که اگر این اتفاق نیفتد اصلا مفهوم تجارت بی‌معنا است. لذا تا زمانی که فقر و نداری و بسته‌شدن جریان اقتصادی در داخل افغانستان وجود دارد و اصلا پولی برای هزینه‌کرد به آن معنا وجود ندارد، تجارت معنای خاصی نخواهد داشت و تبدیل شدن مرز از امنیتی به مرز تجاری هم در عمل اتفاق نخواهد افتاد؛ هرچند که قطعا در نهایت این راهکار تاثیرگذاری خواهد بود.
نوروزی در مورد اخراج مهاجرین غیرقانونی افغانستان از پاکستان گفت: در مورد ایران این‌ها همه راهکارهایی است که در کوتاه‌مدت جواب می‌دهند و ممکن است در سطح کمی چه در داخل ایران و چه در پاکستان پاسخگو باشد. تا زمانی که منشأ اصلی مهاجرت برطرف نشود و شرایط حضور قانونی تصریح و روشن نشود، ما با این پدیده مواجه خواهیم بود. اخراج اتباع حتی اگر با ضعف‌های جدی هم صورت بگیرد، باز از مسیر دیگری و درزمان دیگری باز خواهند گشت و این چرخه همچنان ادامه پیدا خواهد کرد.
