یک جامعه شناس می گوید: ثروت یک کشور نیروی انسانی اش است. در دنیا دو کشور از نظر منابع طبیعی فقیرترین هستند؛ ژاپن در آسیا و دانمارک در اروپا ولی این دو کشور از پیشرفته ترین کشور ها هستند زیرا نیروی انسانی ماهر و متخصص دارند. این کشور ها معدن و گاز و نفت ندارند ولی بر نیروی انسانی متکی هستند. امروز ایران در حال از دست دادن نیروی انسانی اش است.
مهر ملت نیوز – دکتر امان الله قرایی مقدم در گفت وگو با شفقنا آینده در پاسخ به این سوال که طی چند سال گذشته موج مهاجرت از ایران در میان برخی اقشار از جمله نخبگان شتاب گرفته است؟ آیا مهاجرت پدیده ای مثبت است؟ این وضعیت چه تاثیری بر آینده کشور خواهد داشت؟ اظهار داشت: من در حدود ۲۰ سال قبل در مقاله «چه کسی خسارت فرار نخبگان را ازکشور می پردازد؟» که در روزنامه همبستگی منتشر شد به این موارد اشاره کردم. وضعیت از آن زمان مشخص بود. فرار مغز ها و نیرو های انسانی متخصص از کشور بعد از انقلاب آغاز شد و به تدریج گسترش پیدا کرد. دلیل عمده اش به قول «شون پیتر» آب و هوای اجتماعی است. یعنی وقتی فضای اجتماعی در برخی موارد مسموم باشد و بیکاری و فقر وجود داشته باشد و امید به آینده در برخی از نسل جوان مایوس کننده باشد و شادی و نشاط در جامعه کمتر وجود داشته باشد و مساله ازدواج و شکاف طبقاتی و ده ها مساله دیگر وجود داشته باشد، این وضعیت منجر به مهاجرت جوانان می شود.
افرادی که مهاجرت می کنند زودتر محیط اجتماعی و وضعیت اوضاع و احوال اجتماعی را درک می کنند
فضای اجتماعی ما طوری است که به فرار مغزها کمک می کند
وی افزود: اصولا از نظر روانشناسی اجتماعی افرادی که مهاجرت می کنند زودتر محیط اجتماعی و وضعیت اوضاع و احوال اجتماعی را درک می کنند. به عبارتی از نظری باهوش تر هستند زیرا در تعریف هوش آمده است که قدرت انطباق و توانایی سازگاری فرد با محیط است یعنی وقتی فرد احساس می کند با محیط سازگاری ندارد و توافق ندارد از محیط فرار می کند. از پیغمبر و امامان تا مردم عادی مهاجرت می کنند. روانشناسی اجتماعی از این نقطه نظر اعلام می کند که افرادی که مهاجرت می کنند افرادی با هوش هستند اما فضای اجتماعی ما طوری است که به فرار مغزها کمک می کند یعنی واگرا است و همگرایی ندارد. اصولا وقتی افراد احساس می کنند که فضای اجتماعی خفه است و نمی توانند در این فضای اجتماعی زندگی کنند و از نظر اشتغال و پیش بینی آینده و وضعیت اشتغال و مسکن و گرانی و تورم و تحقیر و سرزنش و نبود آزادی و نبود شادی و نشاط و… در فشار هستند، فرار را بر قرار ترجیح می دهند.
دو دسته عوامل در فرار نخبگان دخالت دارند
وی تصریح کرد: حضرت پیغمبر(ص) نتوانست در مکه بماند و به مدینه تشریف بردند حضرت علی(ع) از مدینه به عراق رفتند. فضای اجتماعی در ایجاد میل به مهاجرت نقش عمده ای دارد ولی تنها عامل نیست، عواملی از بیرون نیز تاثیر گذار است. تاثیر رسانه ها را نباید نادیده گرفت رسانه ها تصویری از بهشت برین عرضه می کنند. در نتیجه دو دسته عوامل در فرار مغز ها دخالت دارند؛ اول عوامل درون زا که بسیار زیاد هستند. فقر و بیکاری و ناامیدی و نبود آزادی و نبود شادی و… و از طرف دیگر سریال ها و فیلم ها و تبلیغ بهشت گونه از دیگر جوامع و اینکه گفته می شود در اینجا آزادی وجود دارد و هر کاری بکنید آزاد هستید.
قرایی مقدم ادامه داد: ۲۰ سال پیش عنوان مقاله من در روزنامه همبستگی این بود؛« چه کسی خسارت فرار نخبگان از کشور را می پردازد» ولی هیچ کسی جوابی به من نداد. امروز برخی روزنامه نگاران و دانشمندان و پزشکان و … مهاجرت کرده اند چون در جامعه آینده ای نمی بینند. وقتی در دانشگاه استاد ممنوع التدریس یا اخراج می شود دانشجو باید چه فکری بکند؟! دانشجو با خود می گوید این استاد دانشگاه است که آن همه زحمت کشیده بود، نخبه بود و دود چراغ خورده است ولی به راحتی جای او عوض می شود. چنین دانشجویی باید چه فکری بکند؟
وقتی نیروی انسانی نداشته باشید کشور پیش نخواهد رفت
ایران در حال از دست دادن نیروی انسانی اش است
این استاد دانشگاه با بیان اینکه میل به مهاجرت به دانش آموزان دوره های راهنمایی رسیده است تصریح کرد: وقتی نیروی انسانی نداشته باشید کشور پیش نخواهد رفت. به قول بنجامین هگنز که می گوید: اگر کشور هایی که درآمد ارزی فراوان دارند مثلا عربستان و کویت بتوانند با آن درآمد ارزی فراوان پیشرفته ترین تکنولوژی و صنعت را وارد کنند اما نتوانند نیروی انسانی ماهر و متخصص را درون جامعه پرورش بدهند به رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی و فرهنگی نمی رسند. اهمیت نیروی انسانی بسیار بالا است ثروت یک کشور نیروی انسانی اش است. در دنیا دو کشور از نظر منابع طبیعی فقیرترین هستند؛ ژاپن در آسیا و دانمارک در اروپا ولی این دو کشور از پیشرفته ترین کشور ها هستند زیرا نیروی انسانی ماهر و متخصص دارند. این کشور ها معدن و گاز و نفت ندارند ولی بر نیروی انسانی متکی هستند. امروز ایران در حال از دست دادن نیروی انسانی اش است. صنعت و کشاورزی در ایران به چه وضعیتی دچار خواهد شد؟!
وی گفت: از نظر جامعه شناسان و متخصصان نیروی انسانی مثل فریمن و شون پیتر و هاردینسون و مایر و آلفرد مارشال و لتون کوی ویتنامی و استروملین روسی و ده ها دیگر هیچ چیزی به اندازه نیروی انسانی ارزش ندارد. بدون نیروی انسانی هیچ کشوری توسعه پیدا نمی کند. آلفرد مارشال برنده جایزه نوبل در اقتصاد می گوید ارزش یک نابغه به تنهایی هزینه های آموزش و پرورش شهری را در طول ۱۰۰ سال جبران می کند بیانی بالاتر از این وجود ندارد. جامعه بدون نیروی انسانی اش توان هیچ کاری را نخواهد داشت. چگونه می توان صنایع، پزشکی برق و گار و نفت و آب و نظام اداری را سامان بخشید. امروز برخی پزشکان در حال فرار کردن هستند برخی اساتید دانشگاه می روند، این وضعیت خسارتی جبران ناپذیر به دنبال دارد. سرمایه انسانی والاترین و مهمترین و با اهمیتترین سرمایه یک کشور است. تنها منابع طبیعی نیست که اهمیت دارد، نیروی انسانی است که کره جنوبی را به وضعیت امروز در آورده است. چند دهه قبل خدمتکارانی از این کشور به ایران می آمدند و امروز ما به مستخدم آن ها تبدیل شده ایم. وضعیتی که امروز گریبانگیر ایران شده است زیان های جبران ناپذیری به همراه دارد.
باید فضای اجتماعی را مساعد کرد
قرایی مقدم در مورد اینکه برای نگه داشتن نخبگان در جامعه چه باید کرد؟ اظهار داشت: باید فضای اجتماعی را مساعد کرد. هر آنچه که گفتیم را باید عکس کرد، امروز فضای اجتماعی ایران در برخی موارد تا اندازه ای مسموم است. در مساله مسکن، مساله شغل، مساله آینده فرزندان، سادی و نشاط، تفریح و… چه آینده ای را ترسیم می کنید. این وضعیت باید اصلاح شود. مهمتر از هر چیزی نبود دموکراسی و نبود آزادی بیان است. آب و هوای اجتماعی را مساعد کنید، باید اعتماد جامعه را جلب کنید، با رانت و رشوه و روابط مداری و پارتی بازی و بر سر کار امدن افراد نالایق نمی توان وضعیت را بهبود بخشید. نبود آزادی اندیشه و آزادی بیان منجر می شود که جوان در جامعه احساس خفگی کند. از منظر روانشناسی اجتماعی افراد باهوش به سرعت موقعیت سنجی می کنند و از روستا به شهر می آیند و از شهر های بزرگ به خارج مهاجرت می کنند. آمریکا را مهاجرین اروپایی و شرقی و بردگی سیاهان آباد کرده اند این کشور ۳۰۰ سال سابقه دارد. کشور های خارجی بدون یک ریال هزینه مغز های جوامع جهان سوم را جذب می کنند. اگر لیسانس باشید جامعه از نطفه گی تا امروزتان بیش از دو میلیارد هزینه کرده است. به قول آلفرد سومی جمعیت شناس فرانسوی هر فردی که در جامعه زندگی می کند هزینه ای دارد که به آن هزینه سرانه فرد که اگر بی سواد است این هزینه کمتر خواهد بود و اگر با سواد است هزینه بالاتر می رود. امروز آمریکا بدون هیچ هزینه ای پزشکان و متخصصان و کسانی را که نخبه هستند جذب می کند. اگر به مردم آزادی اندیشه و آزادی بیان و آب و هوای اجتماعی خوب داده نشود روز به روز وضعیت بدتر خواهد شد.
